Restauratie schilderij ‘Gezicht op de Rijnpoort te Rhenen’

Meesterstuk te zien in expo ‘Het Raadsel van de Rijnpoort’
Stadsmuseum Rhenen, 31 oktober 2020 tot en met 27 februari 2021 (wordt verlengd tot de
zomer van 2021)

Vanaf 31 oktober 2020 is in Stadsmuseum Rhenen te zien: ‘Het Raadsel van de Rijnpoort. Een meesterwerk ontrafeld’. In deze expositie staat het schilderij ‘Gezicht op de Rijnpoort te Rhenen’ van J.F. Christ centraal. Dat kreeg het museum in de zomer van 2020 in bruikleen van de Stichting Behoud Cultureel Erfgoed Rhenen. Tijdens de expositie wordt het schilderij gerestaureerd. Dit is mogelijk geworden dankzij een gulle bijdrage van de Stichting Voormalig Gast- en Weeshuis Rhenen. De tentoonstelling was gepland tot en met 27 februari, maar zal worden verlengd tot de zomer van 2021. Dit vanwege de vele weken van sluiting van het museum door de corona-maatregelen.

Johannes Franciscus Christ, ‘Gezicht op de Rijnpoort te Rhenen’, ca. 1838, olieverf op doek
(op multiplex), 70 x 93 cm, rechtsonder gesigneerd (moeilijk leesbaar) J.F. Christ

Verwerving
Aan de verwerving kleeft een bijzonder verhaal. Een Utrechts veilinghuis bood afgelopen zomer een vaag gesigneerd negentiende-eeuws schilderij aan. ‘Gezicht op poortgebouw bij stad’, vermeldde de veilingcatalogus. De naam van de kunstenaar – een meester uit de Hollandse School – was onbekend. Laurens Schoemaker, conservator topografie van het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis in Den Haag -, herkende onmiddellijk de Rijnpoort van Rhenen. Stevig speurwerk leidde tot duidelijkheid over de kunstenaar en de mysterieuze herkomst van het kunstwerk. Hij tipte de Stichting Behoud Cultureel Erfgoed Rhenen, die het met een financiële bijdrage van de Stichting Gebroken Lente, aankocht. De schilder bleek Johannes Franciscus Christ (1790 – 1845) uit Nijmegen. Gepassioneerd maker van natuurlandschappen, kasteelportretten en stadsgezichten. Kenners noemen hem in één adem met Romantische kunstenaars als Andreas Schelfhout, Johannes Bosboom en Barend Cornelis Koekkoek. ‘Gezicht op de Rijnpoort te Rhenen’ geldt als een van zijn belangrijkste werken, en is (voor zover bekend) het enige portret dat hij van Rhenen maakte. Johannes Christ manifesteert zich hier als een meester in het spel van licht, kleur en detail. Andere werken van Christ bevinden zich o.a. in de collecties van Museum Boijmans Van Beuningen, Rijksmuseum, Arnhem Museum en Museum Het Valkhof.

Restauratie
Het schilderij uit ca. 1838 was bij aankoop enigszins gehavend, en moest gerestaureerd. Dankzij een bijdrage van de Stichting Het voormalig Gast- en Weeshuis te Rhenen is de restauratie mogelijk geworden. Doel is dat het schilderij zijn oorspronkelijke levendigheid weer terugkrijgt. In de looptijd van de expositie neemt restaurator Marieke Walison uit Zeist het werk ter hand, in bijzijn van publiek. Tijdens de eerste sessies – op 17 en 21 november en 12 december – maakte zij de vernislaag schoon. Later volgt het voorzichtig herstellen van beschadigingen en verwijderen van overschilderingen. De geplande sessie op 16 december moest afgezegd worden, vanwege de sluiting van het museum wegens de corona-lockdown. Zodra het museum weer open gaat zullen nog circa drie sessies plaatsvinden. Publiek wordt tijdens de sessies geïnformeerd wat er allemaal komt kijken bij het restauratievak. De restaurator laat zien wat door behandeling beter zichtbaar wordt. Zo bleek dat het schilderij – toen het door Marieke Walison uit de lijst werd gehaald – zo’n 8 centimeter breder te zijn dan was gedacht. Het zat verstopt achter de lijst. En ook bleek het doek op een multiplex plaat te zijn geplakt.

Expo: bijzonder verhalen over Rhenen delen
De tentoonstelling gaat in op de verwerving en biedt het publiek tal van ‘eyeopeners’. Zag Rhenen er echt uit in 1838 zoals op het schilderij? Wat had de Rijnpoort voor functie? Wat zit er achter die geheimzinnige muurtjes? Wiens wasgoed wappert aan de lijn? Bezoekers – inwoners van Rhenen en regio, maar ook toeristen – leren zo het Rhenen van toen én nu beter kennen. Een metersgrote print van het schilderij op de wand biedt het publiek twintig eyeopeners. Zo krijgt men een beeld van de verborgen geschiedenis van het schilderij én die van Rhenen. De Rijnpoort was onderdeel van de middeleeuwse stadsomwalling. Die moest indringers buiten de deur houden. Pelgrims, vissers en reizigers maakten gebruik van deze zuidelijke poort, vlak bij de rivier. Vaak zijn de muren van Rhenen belaagd door soldaten, van de ridders van de Hertog van Gelre tot de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog. Hoe belangrijk ook ooit voor de defensie; de Rijnpoort werd – hevig beschadigd – afgebroken in de negentiende eeuw. In de expositie wordt duidelijk hoe de stadsomwalling er ooit uit zag. En wat er tegenwoordig in het straatbeeld nog aan de zuidelijke stadspoort herinnert. Stadspoorten waren overigens een geliefd thema bij kunstenaars – ook Rembrandt tekende de Rijnpoort. Naast het schilderij van Christ zijn daarom in de expo tal van portretten van de Rijnpoort te zien, zoals een tekening van Daniël Kerkhoff (1813) en amateurkunstenaar Gijsbert Baars (1833), bovendien werk van Jan de Beijer (1748) en Hendrik Hoogers (1771). Twee filmpjes completeren de expositie, met in de hoofdrol restaurator Marieke Walison, Rhenen-kenner Henk Deys, en Laurens Schoemaker, conservator topografie van het RKD. Zij
brengen de wereld van het bijzondere schilderij tot leven.

Publieksacties
Aandacht heeft de expositie tot op heden volop gehad. De Gelderlander was er in juni als eerste bij om het werk te bekijken en wijdde een groot artikel aan de vondst. Burgemeester Hans van der Pas bekeek de nieuwe expositie als eerste, samen met Henk Deys – een grote feestelijke opening was helaas niet mogelijk. Na de opening volgde weer een hoos aan publiciteit in de lokale en regionale pers, ook op RTV Utrecht die Marieke Walison in haar atelier interviewde. Via de social media – internet, facebook – werd en wordt publiek op de hoogte gehouden. Alle Museumkaarthouders werden digitaal 2 x getipt om de expositie te bezoeken, zo werden enkele miljoenen mensen bereikt en kon het museum aan de weg timmeren, ook qua naamsbekendheid. Voor de inwoners van Rhenen – met name de mensen die op de Rijnstraat wonen waaraan de Rijnpoort lag – organiseerde het museum een actie. Op vertoon van een huis aan huis bezorgde brief van het museum kunnen twee personen een keer gratis de expositie bezoeken. De mensen die tot de Vrienden van Stadsmuseum Rhenen behoren kregen een uitnodiging voor een gratis bezoek. Voor de donateurs van de Stichting Behoud Cultureel Erfgoed Rhenen was een bijzondere actie gepland. Het wachten is echter op andere tijden. Dan zal het museum ook een speciale actie organiseren voor mensen voor wie – vanwege een minimaal inkomen – de drempel voor museumbezoek vaak te hoog is.