Geschiedenis

In ons land werden in veel steden tegen het eind van de veertiende eeuw allerlei gasthuizen gesticht met als doel het bieden van gastvrijheid aan reizigers en bedevaartgangers. Het uitgangspunt was gewoonlijk een zekere mate van charitas (barmhartigheid en liefdadigheid), maar ook het reserveren van een plekje in de hemel voor de stichter(s) en zijn familie. De doelstellingen van zo’n stichting werden in een Stichtingsbrief opgenomen en dit document werd plechtig ondertekend door diverse hoge autoriteiten.

In Rhenen werd al vóór 1390 een gasthuis gesticht; in een akte uit dat jaar is er al sprake van ‘die gasthuijsmeesters’. De Stichtingsakte is echter helaas verloren gegaan, waardoor het onbekend is wanneer de stichting precies werd opgericht en wat de doelstelling was.

Uit diverse archieven blijkt dat na verloop van tijd door de stichting niet alleen aan reizigers en bedevaartgangers maar ook aan arme mensen ondersteuning werd geboden. Dit gebeurde in de vorm van materiële steun, zoals het aanbieden van onderdak in “armenhuisjes” of door het geven van een financiële bijdrage in de kosten van levensonderhoud. Dit speelde ook een grote rol bij zieke armen die in het gasthuis konden worden verpleegd. Waarschijnlijk is er in Rhenen sprake geweest van een Gasthuis in een gebouw aan de huidige Gasthuisstraat, waar ook de Gasthuiskapel heeft gestaan, omringd door enkele armenhuisjes.

Naast het Gasthuis bestond er in Rhenen sinds ongeveer 1600 ook een Weeshuis dat met twee weeshuismeesters op ongeveer dezelfde voet en inkomstenbronnen de zorg voor wezen tot doel had. Het is nog onbekend waar het Weeshuis heeft gelegen of dat het misschien een instelling was die de wezen onderbracht bij gezinnen. Beide instellingen zijn omstreeks 1752 gefuseerd tot de ” Stichting Gast- en Weeshuis”. Meestal werden dergelijke stichtingen bestuurd door gast- en weeshuismeesters, die door het stadsbestuur, namens de stadhouder en later Provinciale Staten, werden benoemd. De gast- en weeshuismeesters waren verplicht jaarlijks rekening en verantwoording af te leggen aan de boven hen staande instantie.

De kosten van de Stichting werden gedragen door het stichtingskapitaal, dat vaak aanzienlijk groeide door giften van rijke burgers die legaten, erfenissen, kapitaal in baar geld maar vooral ook landerijen of vastgoed aan de stichting vermaakten. Dergelijke landerijen werden meestal verpacht zodat de stichting op een vast jaarlijks inkomen kon rekenen. Er bestond toen het systeem van ‘losrenten’, ‘cijnsen’ en ‘uitgangen’ waarbij allerlei huizen jaarlijks aan de stichting een klein bedrag aan geld schuldig waren dat direct beschikbaar kwam.

In het licht van bovenstaande ontwikkeling zijn ook de activiteiten van de stichting Gast- en Weeshuis in de loop van de jaren gewijzigd. Vanaf 1923 wordt in de archieven gesproken over “Stichting Het Voormalig Gast- en Weeshuis”. Ook nam de invloed van het gemeentebestuur op de stichting steeds meer toe, de stichting werd feitelijk een verlengstuk van het gemeentebestuur. Men ging steeds meer over tot betaalbare woningbouw voor minder draagkrachtigen. In de loop der jaren is veel woningbezit verkocht aan de in 1994 geprivatiseerde Rhenense Woningstichting, tegenwoordig Rhenam Wonen.

In de statutenwijziging van 2018 is het doel als volgt geformuleerd:

De bevordering van de maatschappelijke samenhang in de gemeente Rhenen door het steunen van en het geven van bijstand aan sociale, culturele of maatschappelijke doeleinden binnen het grondgebied van de gemeente Rhenen, waarbij onder doeleinden tevens worden begrepen instellingen die sociale, culturele of maatschappelijke doelstellingen nastreven, welke in het belang van bewoners van de gemeente Rhenen zijn of kunnen zijn en waarvan het resultaat van de activiteit(en) binnen de gemeente Rhenen ligt.

Het verrichten van al hetgeen met het vorenstaande rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords.

Op dit moment heeft de stichting nog 8 huurwoningen in bezit en diverse gronden die verpacht of verhuurd worden. Daarnaast heeft de stichting vermogen waarvan jaarlijks bijdragen worden verleend ten behoeve van het in de statuten genoemde doel.